KONFERENCJE

Asystent usamodzielnienia 2014 

"Z opieki w dorosłość - model usamodzielnienia" 2013  

"Przemoc wobec dzieci" 2012 

"Przemoc w rodzinie" 2011 

"Przemoc w pomocy" 2010 

"Rodzina zastępcza dla dzieci bez przyszłości" 2009 

Rodzina dzieci bez przyszłości 2008 

"Sprawiedliwość dla dzieci bez przyszłości" 2007 

"Pomoc społeczna dzieciom bez przyszłości" 2006 

"Dzieci bez przyszłości w szkole" 2005

"Dzieci bez przyszłości" 2003

"SPRAWIEDLIWOŚĆ DLA DZIECI BEZ PRZYSZŁOŚCI" 2007

Programy konferencji

Marek Liciński
Federacja na rzecz Reintegracji Społecznej

W ostatniej dekadzie pogarsza się sytuacja dzieci ze środowisk zmarginalizowanych i zagrożonych marginalizacją społeczną. Wzrasta liczba dzieci pozbawionych podstawowej opieki i minimum socjalnego, pogarsza się stan ich zdrowia i higieny. Pomimo niżu demograficznego coraz więcej dzieci wypada ze szkół i jest kierowanych do placówek opiekuńczych i resocjalizacyjnych.

Ilość rodzin zmarginalizowanych znacznie wzrosła w wyniku zmian ustrojowych, strukturalnego bezrobocia oraz ograniczenia opiekuńczych funkcji państwa. Do tzw. "starej biedy" (ok. 300 000 rodzin), gdzie problemy nawarstwiają się od wielu pokoleń, dołączyły rodziny i środowiska dotknięte strukturalnym bezrobociem oraz rodziny z upadających gospodarstw rolnych (ponad 1 500 000 rodzin). Rodziny te nie potrafiły dostosować się do zmiany warunków pracy i życia. Straciły wiarę i nadzieję, że rozwiążą swoje problemy. Nie widząc dla siebie żadnych perspektyw stopniowo się degradują, często żyjąc z dnia na dzień. Dorośli mając poczucie całkowitej bezradności stają się bierni, izolują się od sąsiadów i dalszej rodziny. Coraz częściej od trudnej rzeczywistości uciekają w apatię, poczucie krzywdy, telenowele, alkohol. W wielu takich rodzinach narastają pretensje, konflikty, pojawia się przemoc, rozwody. Dzieci pozbawione oparcia emocjonalnego coraz częściej są też zaniedbywane i pozostawiane same sobie. Rośnie więc pokolenie wyuczonej bezradności.

Dzieci z marginesu wynoszą ze swoich rodzin ubogie dziedzictwo kulturowe. Niewiele wiedzą o świecie, mają mały zasób słów, nie znają wielu współczesnych urządzeń, nie mają wielu umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia. Kiedy idą do szkoły nie potrafią czytać, pisać ani liczyć, nie rozumieją większości słów używanych przez rówieśników i nauczycieli. Są więc odrzucane i wyśmiewane przez grupę. Bardzo szybko zyskują w szkole status "czarnej owcy" i są często kierowane do szkół specjalnych. Kiedy upokarzane zaczynają unikać szkoły są umieszczane w domach dziecka lub ośrodkach szkolno-wychowawczych. Prawo zobowiązuje do udzielenia rodzinie w kryzysie wszechstronnej pomocy socjalnej, psychologicznej i wychowawczej. Dopiero gdy ta pomoc nie wystarcza można szukać innych rozwiązań i ograniczać władzę rodzicielską.

Wiele nieprawidłowości w rozwiązywaniu problemów dzieci z rodzin zmarginalizowanych ma swój początek w pracy Sądów Rodzinnych i dla Nieletnich. Zbiurokratyzowane i niedoinwestowane sądy nie radzą sobie z ilością spraw, na domiar złego sędziowie rodzinni nie posiadają na ogół kompetencji w zakresie profilaktyki i resocjalizacji. To Sądy Rodzinne zbyt często orzekają zabieranie dzieci z domu i umieszczanie ich w domach dziecka pomimo, że rodzina w kryzysie nie uzyskała wcześniej żadnej pomocy poza symboliczną finansową. Wśród sędziów rodzinnych dominują uprzedzenia wobec rodzin zmarginalizowanych oraz wiara w opiekę instytucjonalną. Powszechne staje się kierowanie wielu dzieci do placówek jedynie z powodu biedy lub niewydolności systemu nauczania oraz przedłużanie ich pobytu w placówkach bez potrzeby. Do rzadkości natomiast należy kierowanie dzieci do zróżnicowanych środowiskowych form opieki i resocjalizacji (np. świetlic, ognisk wychowawczych, ośrodków kuratorskich). Praca kuratorów sądowych przeważnie ogranicza się do nadzoru. Kuratorzy mają niewielkie możliwości oddziaływania resocjalizacyjnego w środowisku, nie dysponują też umiejętnościami niezbędnymi do pracy z rodziną zmarginalizowaną. Niewiele jest ośrodków pracy kuratorskiej dla młodzieży wchodzącej w konflikt z prawem.

W efekcie opisanych wyżej tendencji los wielu dzieci z rodzin zmarginalizowanych zależy od poziomu pracy placówek opiekuńczych i resocjalizacyjnych. Do instytucji tych dzieci zbyt często trafiają przed ukończeniem 13 roku życia, kiedy najbardziej potrzebują rodziny i więzi emocjonalnej. Przebywają tam, często bez potrzeby wiele lat, aż do osiągnięcia dorosłości. W placówkach resocjalizacyjnych nie ma koedukacji, dzieci przebywają daleko od swojego miejsca zamieszkania i tracą kontakt i więź z rodzinami naturalnymi. Większość podopiecznych zakładów resocjalizacyjnych to wychowankowie domów dziecka. Coraz częściej to także dzieci wychowanków placówek, kontynuujące "tradycję" rodzinną. Bardzo powoli zmienia się kadra placówek stacjonarnych. W zawodzie, w którym fundamentalnie ważne są wysokie profesjonalne kwalifikacje i osobiste zaangażowanie, pracuje nadal wiele osób słabo przygotowanych od strony fachowej i nastawionych na realizację własnych potrzeb. Konsekwencje tego stanu rzeczy ponoszą dzieci: w placówkach przeważają autorytarne i restrykcyjne metody pracy wychowawczej, większość kadry nie wierzy w możliwość resocjalizacji swoich wychowanków i ma negatywny stosunek do rodzin naturalnych i współpracy z nimi. Rzadko też zdarza się, by placówka kierowała dzieci do różnych form rodzinnej opieki zastępczej lub przygotowywała do powrotu do domu. Wychowawcy na ogół bardzo słabo orientują się w tym, co się naprawdę dzieje w ich grupach, poprzestają na pracy tylko z wybranymi wychowankami, dla zapewnienia sobie spokoju łatwo wchodzą w kontrakty negatywne z liderami "drugiego życia". Oddziaływania takich placówek maję ewidentnie patogenny charakter: o codzienności dzieci często decydują brutalne zasady "drugiego życia". Coraz więcej wychowanków pozoruje naukę szkolną, stosuje przemoc, używa alkoholu i narkotyków. Nagłaśniane czasami w mediach afery dotyczące przemocy i nadużyć seksualnych w placówkach są raczej powszechne niż incydentalne.

Brak jest efektywnego systemu usamodzielniania - dzieci są obsługiwane, niewiele mogą i niewiele muszą, uczą się bierności, bezradności i roszczeń, nie są przygotowywane do samodzielnego życia. Stąd większość absolwentów po opuszczeniu placówki nie utrzymuje się w pracy, wchodzi w uzależnienia, przemoc, przestępczość, a ich dzieci stają się kolejnymi podopiecznymi systemu.

Skutki braku efektywnej pomocy dla środowisk zmarginalizowanych to przede wszystkim patologia rodziny i wychowania dzieci, bierność, uzależnienia, przemoc, przestępczość, bezdomność. Koszty te ponoszą nie tylko rodziny zmarginalizowane ale całe społeczeństwo zarówno poprzez bezpośrednie zagrożenie jak i koszty finansowe. System sądownictwa i resocjalizacji może ograniczać ten problem lub przyczyniać się do jego zwiększania. Ograniczenie procesu wykluczenia społecznego wymaga zwiększenia efektywności pomocy rodzinom w kryzysie oraz zwiększania liczby rodzin zastępczych. Umieszczanie dzieci w placówkach to ostateczność.

Wydaje nam się, że trzeba nagłaśniać te problemy, łączyć działania administracji państwa, samorządów i organizacji pozarządowych. Trzeba prowokować do dyskusji i przeciwdziałania procesowi wykluczenia społecznego oraz realizacji skutecznych programów reintegracji społecznej.

Miasto	Data konferencji	Program konferencji	Zaproszenie	Karta zgłoszenia
Białystok	20.02.2007
Bielsko-Biała	13.02.2007
Dębica	26.02.2007
Katowice	23.02.2007
Krotoszyn	28.02.2007
Łask	22.02.2007
Wałbrzych	09.03.2007
Warszawa	16.02.2007
Wołomin	26.02.2007